آنچه می خوانید گزارشی از ارشیو سایت مطالبه مربوط به 1/9/83 است که به ساماندهی؟! مزار شهدا در بهشت رضای مشهد پرداخته است.از انجا که تکرار همین نسخه برای سایر مکان ها نیز کلنگ خورده است بر ان شدیم تا دوباره مروری به آن داشته باشیم

مادری که یکی از دو فرزند شهیدش وصیت کرده بود تا بر سنگ قبرش بنویسند : "دانش آموز شهید" می گفت : تمام مادران شهدایی که من با آنها در ارتباطم از این کار ناراضی اند . ما بصورت دسته جمعی هم به مسوولان اعتراض کرده ایم . اگر فرزند خود آقای رحیمیان در این گلزار دفن شده بود آیا اجازه می داد مزارش را تخریب کنند ؟ الآن که آن مزارها را از بین برده اند و به قول خودشان ترمیم کرده اند چه کار می شود کرد ؟ به چه کسی باید مراجعه کرد ؟ مادران شهدا مسوولان این کار را نمی بخشند .
*
تا آن هنگام که از دید مسوولان چگونگی بررسی و تحقیق در مزارات شهدا صورت قطعی و عملی یابد و بر اهمیت مساله وقوف بایسته و فراگیر حاصل شود ، حفظ وضع موجود و پرهیز از دگرگون سازی در ماده و مصالح و هیات کلی مزارات ضرورت جدی دارد .
*
حسین پور ، رابط بنیاد شهید در پیگیری طرح مرمت قبور شهدای مشهد ، سازمان بهشت رضا را متولی اصلی این طرح عنوان می کند و می گوید : این طرح یک کار مشارکتی بین ده ارگان از جمله بسیج ، ارتش ، آستانقدس و . . .بوده است که البته بنیاد شهید و شهرداری نقش محوری داشته اند .
*
تغییر در فرم و فضای کنونی -شکل اصلی و اولیه مزارات- گرچه ممکن است به منظور مرمت یا یکسان سازی و رعایت ظواهر و زیبایی و حتی رفاه حال مردم و تسهیل آمد و شد زائران و دلایل دیگری صورت گیرد اما هیچ علت و ضرورتی نباید به اصالت اسنادی و اسنادی این مجموعه ها خدشه وارد سازد .

*
نظری ، مسوول عمران و فنی بهشت رضای مشهد به تغییرات متعدد طرح اولیه اشاره کرد و علت آنرا تعدد ارگانهای همکار دانست . وی به مراحل تخریب ، خروج ضایعات ، بتن ریزی و ساخت مجدد قبور بطور یکنواخت اشاره کرد و علت این یکنواخت سازی را هارمونی و تناسب با شان محیط و حذف ظواهر نازیبای گذشته دانست . وی به وقفه ایجاد شده در تکمیل پروژه بخاطر کمبود پشتوانه های اعتباری اشاره کرد و سیستم آبیاری قطره ای و تحت فشار ، فضای سبز ، آلاچیق ها و سیستم برق رسانی را ناقص ارزیابی کرد .
*
دخالت در اندام همبسته و جاندار -اکوسیستم- آثار فرهنگی ، تاریخی به ملاحظات سنجیده و حتی احتیاط و وسواس نیازمند است . این پرهیز درباره آنگونه مزارات که بدون نظر سازمان یا نهادهای رسمی پدید آمده و شکل گرفته اند - مانند گلزار بهشت زهرا در تهران - بیشتر الزام آور است . این سخن به معنای بی اعتنایی به گزند و فرسایش عوامل طبیعی و غیر آن در مزارات نیست بلکه به معنای حفظ هویت و اصالت آثاری است که هر کدام در مدلول و مفهوم خود از نکته و نادره ای برای بیننده دقیق النظر خالی نیست و به همین علت می تواند برای پژوهنده نشانه ای مطمئن و روشن از یک دوره تاریخی به حساب آیند .
*
مرشدزاده ، مسوول بهشت رضای مشهد به هزینه 700 میلیون توامنی طرح اشاره کرد و گفت : در فرهنگ مذهبی ما که اساسش ظلم ستیزی و شهادت طلبی است باید به گلزار شهدا توجه ویژه شود تا به محملی برای تبلیغ باورها تبدیل شوند . تخریب قبور بر اثر مرور زمان و تضاد طبقاتی شکل گرفته ناشی از سطح متفاوت زندگی خانواده های شهدا دلایل اصلی انجام این طرح بودند که ابتدا در مشهد و ان شاء الله بزودی در دیگر شهرها انجام خواهد پذیرفت . او بر لزوم استحکام ساخت قبور برای عمرهای صد ساله تاکید کرد .
*
تنوع و گونه گونی در مزار شهدا در حقیقت جلوه تنوع سلیقه و خواست مردمی را می نمایاند و از این جهت باورمندی و تاثیر آن را برای عموم مقبول می سازد . بی گمان تبدیل یا نگاه داشت اینگونه مکان ها به صورت یک مجموعه فرهنگی پویا و زنده و نه چونان یک صفحه ای پرکنده از کهنه کتابی دور از دسترس ، مستلزم هوشمندی مسوولان و آگاهی به آسیب شناسی مادی و غیرمادی مزارات شهداست ، به صورتی که شکل اولیه مزارات بر هم نریزد و تنوع باورها و نگرش خانواده ها و منسوبان شهدا در بنا و بود آنها رعایت شود و در کشاکش سلیقه ای و نگرشی - خصوصا سیاسی - به طور مرئی و نامرئی از آنها به عنوان محمل و بهانه ای برای محق جلوه دادن جمعیتی خاص و انکار دیگران استفاده نشود .
*
روزهای هفته بخصوص پنج شنبه ها قطعه شهدای بهشت رضا شلوغ است . سفره ها پهن می شوند و زندگی لمس می گردد . بازی بچه هایی که شاید نوه های این شهدا باشند جلب توجه می کند . جوانان و نوجوانان بر سر مزار پدرهایشان می آیند و پدر و مادرها بر سر مزار فرزندان . گلاب و شیرینی و شمع را در کنار بسیاری از ایشان می توان پیدا کرد . از طرح پرسیدیم ؟ پدر شهیدی مجریان طرح را نفرین می کرد و پدر شهیدی از والفجر 8 از حذف تضاد طبقاتی راضی بود . خانواده شهیدی از کربلای 4 ناراضی بودند و مادر بی توقع شهیدی از کربلای 5 چنین می گفت : ما مطیع ایم . هر چه خودشان صلاح بدانند عمل می کنند . ما شهید دادیم برای خدا نه برای اسم و رسم . خدا کند ما را در قیامت شفاعت کنند .
*
بایسته است که گلزار شهدا نه چون گورستانهای خاموش و متروک ، در حاشیه زندگی که در متن آمد و شد و نشست و خاست مردم ، محل رجوع و توجه مردم باشد . همان گونه که فرهنگ ملی و بومی این سرزمین با ضریح و گنبد و نذر و شمع و زیارت پایه و پیوند یافته است مزار شهدا در سرتاسر ایران از روستاهای کوچک تا شهرهای بزرگ می تواند در بطن تپنده فرهنگ و تاریخ این مرز و بوم حیات و حرکت بیافریند .
*
بیگ ، دبیر کنگره سرداران شهید استان خراسان که در زمان تصویب طرح هنوز این کنگره ایجاد نشده بود گلایه های خانواده شهدا را بخاطر تکمیل نشدن طرح دانست و گفت : اگر طرح بطور کامل اجرا شود همه راضی خواهند شد . او به ساخت موزه و یادمان شهدا و همچنین سقفهای مشترک بعنوان سایبان قبور اشاره کرد و گفت : در صورت تکمیل این طرحها خانواده ها می توانند در سایه کنار هم بنشینند و با هم ارتباط گیری داشته باشند . وی افزود : ارتباط با شهدا را در مزارشان برقرار می کنیم و حرفها و پیام رسانی هایمان را بصورت هنری در محلهای یادمان و نمایشگاه در کنار مزارشان خواهیم داشت .
*
گویاترین و اساسی ترین شناسه هر مزار ، نقش و نبشته سنگ قبر است که حسب محتوا و دلالت ، دو موضوع عمده در آنها شایان توجه است . نخست اینکه بخشی از اطلاعات عرضه شده (از قبیل نام و سال ولادت و مکان و زمان شهادت و بعضا جمله ای از وصیت نامه یا گفته ها و نوشته های شهید) وجه استنادی و مسلم تاریخی دارد . دیگر اینکه عبارات غیرشناسه ای حک شده بر سنگ - به خصوص اشعار و کلمات قصار و آیات و احادیث و جملات احساسی - و نیز نقش و نگار و رنگ آمیزی به کار رفته روی آنها معرف احساس و دلبستگی خانواده و بستگان صاحب مزار است . مداقه در این کتیبه ها از جهت شناخت وجوه اشتراک و حتی افتراق نگرش صاحب مزار یا خانواده و بستگان وی نیز بسیار مهم است . یکی دیگر از فواید مطالعه قبور و تامل در نوشته الواح و مزارات امکان دستیابی صریح و بی واسطه بر سیر رخدادهای پیرامونی و مرتبط با انقلاب اسلامی و دفاع مقدس است . تامل در جزئیات این سنگ نبشته ها و مطالعه تطبیقی محتوا و مدلول آنها و درنگ در ساختار زبانی و موضوع و مضمون و قالب اشعار و عبارات نقش یسته بر قبور به صورت مستقل و مستوفا عرصه نوینی را در ادبیات مزار پدید آورده است . از این رو به این نکته باید توجه داشت که بیشترین تاثیر و الهام و ارتباط مستقیم عاطفی و عقلانی از درنگ و مرور در همین کتیبه های آرام و خاموش حاصل می شود .
*
بیک پیرامون فضای سنتی قبلی و فرهنگ دست نخورده آن قبور گفت : واقعیتش اینست که آن طرح سنتی جواب نمی دهد ! کارهایی که گفتیم اگر انجام بشود خیلی بهتر از سابق خواهد شد . ما نباید همه نمادها را در مزار شهدا ببینیم بلکه در بناهای خوبی در کنار گلزار بعنوان نمایشگاه می توان بسیاری از حرفها را زد. ای کاش یک روز با سوالاتی اساسی تر بیائید مثل اینکه : ما به شهدا چه نیازی داریم ؟ چقدر شهدا را می شناسیم ؟ شهید کیست ؟ و . . .
*
رواج و رونق آداب نانوشته و غیررسمی زیارت شهدا و حضور و بیتوته خانواده ها و زائران به مناسبت ها و مواقع مختلف مثل تحویل سال این اندیشه را به ذهن بیننده الهام می کند که شهادت مرگ نیست و مزار شهید میعادگاه و مجلس انس بستگان و شهید میزبان جمع است و سوگ و سور در تلفیقی چونان پیوند تراژدی و حماسه جلوه ای واحد یافته است . در مرقد شهدا از رنگ ماتم کمتر می توان چشم اندازی دید . هرچه هست سبزی و سرخی و سپیدی است و هروله باد و اهتزار بیرق ها یادآور حیات و حرکت و نگاه نافذ و آرام شهید که بیننده را به درک جهان گذران و راز مزار فرا می خواند و برمی انگیزد رساتر از هر فریاد .
* تذکر : کلیه بخشهای زوج برگرفته از مقاله راز مزار اثر استاد علیرضا کمری منتشر شده در کتاب نامه پژوهش می باشند