آیا براستی مسوولان متصدی امور شهدا و دفاع مقدس از شعور کافی برای فهم این عناصر فرهنگی برخوردار اند و آیا ایشان اینگونه تحقیق ها را دیده اند :

سنگ مزارها، نقش‎ها و نوشته‎های آن‎ها، تصویری از فرهنگ، باورها و نگرش‎های جامعه را فرا چشم می گذارد، در هر دورة تاریخی، نقش‎ها و نوشته‎ها، آیینة اعتقاد و باور داشت‎های مردم و ترجمان ذوق و هنر آنان نیز هست. در مناطق مختلف هر کشوری در گذر تاریخ، ردپای فرهنگ بومی را نیز در همین نقش‎ها و نگاشته‎ها می توان یافت.
قرن‎ها است که در کشور ما افزون برتاریخ فوت، آیات قرآنی و احیاناً بیت یا ابیاتی چند، نگاره‎ها و نقش‎های اسلیمی یا مظاهر و پدیده‎های طبیعی مانندگل، خورشید، ماه، ودرخت، برسنگ مزار‎ها حک می شود. در گذشته‎های دورتر و هنوز در برخی نقاط دور افتاده، نقش یا نشانی که گواه شغل و پایگاه اجتماعی متوفّا باشد نیز بر قبور دیده می شود. برای نمونه، در مناطقی چون چهار محال بختیاری و لرستان، مجّسمة شیر بر مزار، نماد جنگاوری و دلاوری و نقش گاوآهن، نشانة کشاورز بودن متوفّا است،[1]
مزار نوشته‎ها در سال‎های پیش از انقلاب، عمدتاً نام، تاریخ ولادت و مرگ، نحوة مرگ، انتساب متوفّا( اگر نسبتی با شخصیّت یا چهره‎ای آشنا داشت)بود. سروده‎هائی که بر سنگ مزار حک می شد، دعوت به عبرت گرفتن، درخواست فاتحه، یادکردن و گاه در بر گیرندة نام ونحوة مرگ متوفّا بود. اگر متوفّا جوان بود، مزار نوشته‎، اندوه ناکامی، داغداری خانواده و سوگ بازماندگان و یا طرح مفاهیم و مضامینی چون مرگ، سرنوشت و تقدیر، جوانی، دنیا و مقوله‎هایی از این دست بود. این مسائل به دلیل همخوانی با مضمون و درون مایة رباعیّات خیّام یا برخی ابیات حافظ، معمولاً با این سروده‎ها همراه می‎شد. مسائل عاطفی محوری‎ترین محتوا در مزار نوشته‎های جوانان، کودکان، مادران و گاه پدران، پیش از انقلاب اسلامی است. این ویژگی‎ پس از انقلاب نیز در برخی مزار نوشته‎ها دیده می‎شود. در دوران انقلاب و به ویژه سالهای دفاع مقدّس و پس از آن،سروده ها و نوشته‎های مزارها، رنگ و نشان دیگری گرفت .دگرگونی در نگرش و باور مردم و تحّول عظیم روحی و معنوی آنان که ره آورد حرکت شگرف انقلاب اسلامی بود، نه تنها بر مزار شهیدان که بر مزارهای عادی نیز تأثیر ژرف خویش را بر جای نهاد؛ همان‎گونه که فرهنگ وصیّت‎نامه‎‎نویسی که پیش از انقلاب اسلامی کم رنگ یا عمدتاً در حصار تنگ طرح مسائل مادی و مالی خالصه می‎شد نیز رواج و تقریباً عمومیّت یافت و محتوای وصیّت‎نامه‎ها ملهم از وصیّت‎نامة شهیدان، سر شار از مضامین اعتقادی، معنوی وانقلابی شد.
در عصر انقلاب اسلامی، به برکت سیلان و جریان فرهنگ عاشورا، روحی تازه در رگ‎های جامعه دمیده شد و شهادت و ایثار، اخلاص و صفا، از خودگذشتگی و تعلّق‎گریزی، با الهام از امام عاشورا و یاران پاکباز و فداکارش، پشتوانة تمام حرکت‎ها، مقاومت‎ها و پیروزی‎ها شد؛ معیار،کربلا شد و همة مصداق‎ها از متن این الگوی بزرگ برگزیده می‎شد.انطباق شهیدان با الگو‎های کربلا، نشان این ادراک و باور بود که جامعة ما، انقلاب و جبهه‎های نبرد را عاشورا می‎دانند و میان امروز مبارزه و دیروز کربلا پل می زنند واین دو را «یگانه» می شناسند. اگر در دوران انقلاب و مبارزه، سربازان فراری که به فرمان امام خمینی(قدس‎سره) پادگان‎ها را رها کرده بودند، «حر زمان» و زن‎ها، «زینب» و پیران شهید، «حبیب» و کودکان «علی اصغر» و نوجوانان و جوانان، «قاسم» و «اکبر» نامیده می شدند، در دوران دفاع مقدّس و پس از آن این نام‎ها در گستره‎ای وسیع‎تر و عمیق‎تر در جبهه‎های نبرد ودر گفته‎ها و نوشته‎ها و از همه بارزتر و چشم نوازتر بر سنگ مزار شهیدان نقش بست. شهیدی که سرش از بدن جدا شده یا به دلیل زخم عمیق چهره وبدن امکان شناسایی او دشوار بود، با «امام حسین(علیه السلام)»، اگر ساقی یا سردار جبهه‎ها بود یا دستانش جداشده بود، با «ابوالفضل‎العبّاس»، اگر کودک و در حملات هوایی و موشکی جان باخته بود، با «علی اصغر»، اگر تازه داماد بود، با «قاسم» و «علی اکبر» و اگر پیر و سالخورده بود، با «حبیب بن مظاهر» مقایسه و تطبیق داده شده است. پیوند مزار نوشته‎ها با فرهنگ عاشورا، سند معتبر و گویایی برای نسل‎های آینده است تا بدانند این نسل به پشتوانة کدام آرمان و ایمان جنگید، از کجا ملهم شد و پیروزی و سربلندی او ره آورد چه مکتب وفرهنگی بوده است. مزار نوشته‎هائی که با فرهنگ عاشورا پیوند دارند، در یک نگاه و نظام کلّی دارای موضوعات زیر هستند:
الف ـ طرح جهت گیری عاشورایی
اعلام وفاداری به آرمان‎های عاشورا، عشق به اباعبدالله و شهادت دراین راه، از فراگیرترین موضوعاتی‎اند که بر مزار سروده ها و مزار نوشته ها به چشم می خورد:
وفا کـردم بـه عـهدم روز اوّل درا ین میدان و فای من حسین است
به محشر هر کسی دارد صدایی دراین صحرا صدای من حسین است
تهران: چیذر، امام زاده علی اکبر، سنگ مزار شهیدمهدی چگینی
اگر شهیدان به امام خمینی(قدس‎سره) عشق می ورزند، به دلیل عشق ورزی به حسین است؛ زیرا انقلاب امام، از قیام اباعبدالله الحسین(علیه السلام) الهام گرفته است:
گلی از گلـستان دیـن ز مـا پـرپـر شد احـمد از عشق حـسین یـاور رهـبر شد
در ازل می خواست چون گردد شهید در کنار باهنر، همچون بهشتی دفن شد
تهران: بهشت زهرا، سنگ مزار شهید احمد زرافشان
دوستی خالصانه و امید به شفاعت اباعبدالله الحسین وداشتن تفکّر حسینی در این مزار سروده دیده می‎شود:
خوشا بر من که دلدارم حسین است بـه مـحـشـر یـاور و یـارم حـسین است
ســرو کـاری نـدارم در دو عــالـم کـه در عـالم مـدد کـارم حـسیـن است
بـه بـالـینم نـمی خـواهـم طـبیـبی که را خواهم؟ که غمخوارم حسین است
نـدارم غـیر عـشـقـت فـکـر دیـگـر کـه هـم فـکر و هـم افکارم حسین است
اراک:گلزار شهدا، سنگ مزار شهید خسرو رفیعی
ب ـ تطبیق شهیدان با شهیدان کربلا
پیش تر اشاره شد که چهره‎ها، صحنه‎ها و حالات رزمندگان در همه جا و همه گاه با کربلا و عاشورا مقایسه می‎شد که این پیوستگی و همسانی، نفوذ و رسوخ فرهنگ عاشورا در تار و پود جامعه را نشان می دهد.
گاه شهیدان در وصیّت شفاهی ومکتوب خویش به نوشتن همین عنوان‎ها بر سنگ مزار توصیه می کردند. نمونه‎هائی چند، گویای این ویژگی در نوشته‏‎های مزار شهداست:
ایـن پـیر غـلام آل عـصـمت حـق داده تو را عظیم نعمت
چون همچوحبیب جبهه بودی جنّت به تو حق نمود قسمت
تهران: چیذر، امامزاده علی اکبر، سنگ مزار شهید اویس امامی
و بر سنگ مزاری دیگر، شهید به امام شهیدان، حضرت اباعبدالله الحسین تشبیه شده است:
شهید هاتف غیب ا ز دیار جانان است شهید مرغ خوش الحان باغ رضوان است
شهید در ره دین مبتلای کرب و بلاست شهید مظهر حق ، همچو سیّدالشهداست
تهران: بهشت زهرا، سنگ مزار شهید محمد رضا احمدی آقباش
***
شهیدان لاله زار آفتابند شهیدان شاهدان انقلابند
کتاب عشق را کاتب حسین است شهیدان برگ‎های این کتابند
نور: گلزار شهدا، سنگ مزار شهید علی اکبر کوزه گرکالجی
در دو بیتی مذکور، شهیدان جبهه‎های نبرد، برگ‎های کتاب عاشورا معرّفی شده‎اند و همان گونه که کربلا کتاب عشق است، جبهه نیز « کتاب عشق» است که با الهام از کربلا نگاشته شده است.
در مزار نوشتة زیر، جوان شهید، با علی اکبر مقایسه شده است:
در ره جانان با لب خندان چشم خود از زندگی پوشیدم ای مادر
در دل سنگر چون علی اکبر بر رخ ماه حسین خندیدم ای مادر
تهران: چیذر، امامزاده علی اکبر، سنگ مزار شهید محمد فرح آبادی
و بر مزار شهیدی از زبان مادرش می خوانیم:
ای گل زیبای عمرم زود پرپر گشته‎ای شاد و خندان رفته و گلگون کفن برگشته‎ای
همنشین و همره شهزاده اکبر گشته‎ای افتخار خاندان و باب و مادر گشته‎ای
نوشهر: گلزار شهدا، سنگ مزار شهید منصورمشایخ
تشبیه شهیدان به علی اکبر(علیه السلام) بیش از دیگر شهیدان کربلا است واین شباهت عمدتاً به دلیل جوان بودن شهیدان جبهه است. بر سنگ ـ مزار شهیدی دیگر می خوانیم:
کنار سنگرم و لحظه‎های آخر من سلام من به تو ای سربلند مادر من
...
مگو که حجله کجا و نو عروس که بود عروس اسلحه ام بود و حجله سنگر من
مگو که نقل شادی که ریخت بر پسرم که ریخت شعلة رگبار نقل بر سر من
مگوی تازه جوانم که ساقدوش نداشت دو ساقدوش به خون خفته‎اند در بر من
کند اشاره زدور مادرم بر بدنم که من زینبم واین است اکبرمن
چالوس: گلزار شهدا، سنگ مزار شهید احمد شمشادیان
و در مزار نوشتة زیر، شهید، به ابوالفضل العبّاس تشبیه شده است:
باز از جبهة حق نقش شهید آوردند آن که جان داد(ه) وبر کام رسیدآوردند
چاوشان حرم از علقمة کردستان جسم بی دست ابوالفضل رشیدآوردند
چالوس: گلزار شهدا، سنگ مزار شهید غلامرضا صادقی
نام قاسم در فرهنگ مراثی عاشورایی، تداعی کنندة دامادی است. هر چند برخی محققّان در صحّت این که قاسم بن الحسن در کربلا داماد باشد، تشکیک کرده‎اند امّا چنین باوری باعث می شد که نودامادهای شهید دفاع مقدّس را به قاسم تشبیه کنند. بر مزار یکی از شهیدان نگاشته شده است:
چون قاسم دامادم بهرم حنا سازید قدری حنا آرید بر قبر من مالید
زنجان: مزار پایین شهر، سنگ مزار شهید بهلول سامان بخش
آرزوی شهادت همچون شهادت اکبر و اصغر، آرمان و خواسته‎ای است که شهیدان در پی آن بودند:
اگر باشد قرار آخر بمیرم نمی خواهم که در بستر بمیرم
خدایا کن شهادت را نصیبم که همچون اصغر و اکبر بمیرم
تهران: چیذر، امامزاده علی اکبر، سنگ مزار شهید حمید اکبری